خاتمی: نباید عدالت را در اقتصاد صدقه ای خلاصه کنیم

نواندیش در دومین نشست وی‍ژه بنیاد باران که در جهت تبیین مفاهیم نظری اصلاحات با حضور رییس و اعضای بنیاد باران برگزار شد، حجت الاسلام والمسلمین سید محمد خاتمی به ادامه بحث خود پیرامون این موضوع پرداخت:از دین سوء استفاده شده است/دین خواستار جامعه مطلوب، انسانی و برخوردار است/طرح جمهوری اسلامی برای فریب افکار عمومی مطرح نشده است/عدالت الهی را در اقتصاد صدقه ای خلاصه کردن جفای به دین است

به گزارش روابط عمومی بنیاد باران، حجت الاسلام و المسلمین سید محمد خاتمی در این جلسه با اشاره به برخی اشکالات و نگرانی هایی که در خصوص ورود دین به عرصه اجتماعی زندگی انسانها همواره مطرح شده است، اظهار داشت:«دین مورد سوء استفاده قرار گرفته و این سوء استفاده یا از جهل و تعصب و ظاهر بینی و عادت زدگی کسانی بوده است که ادعای متولی گری دین را داشته اند و یا ناشی از خو و روش و منش خودکامگان مستبدی بوده است که از دین برای تحکیم استیلا و سلطه خود سوء استفاده کرده اند. این سوء استفاده ها وجود داشته است، اما من می خواهم بگویم که این مساله هیچ ربطی به حقیقت و جوهر دین ندارد، بلکه از دین سوء استفاده شده است
رئیس بنیاد باران ادامه داد:«به نظر ما که هم اکنون درباره اصلاحات صحبت می کنیم، دین خواستار به کارگیری خرد در همه عرصه ها است و پاسدار کرامت انسان و حقوق اساسی اوست. دین به تحول پذیری ذهن و زندگی انسان بر بستر تاریخ اذعان دارد و به تاثیر زمان و مکان در درک و تامین نیازهای تحول یابنده انسان اعتراف می کند و همه اینها با نگاه منصفانه نسبت به متن دین قابل استنباط و درک است
خاتمی با اشاره به اینکه «انقلاب اسلامی یکی از فرازهای بلند حرکت یک قرن گذشته است که با پیشنهاد جمهوری اسلامی به جای استبداد وابسته تحقیر کننده والایی خود را نشان داد»، تصریح کرد:«این پیشنهاد یک اتفاق ساده نیست و برای خوش آمدن این و آن و یا خدای نخواسته فریب افکار عمومی مطرح نشده است، بلکه این پیشنهاد دقیقا پاسخگوی خواست تاریخی جامعه ماست
رئیس موسسه بین المللی گفتگوی فرهنگها و تمدنها، یادآور شد:«خواست و آرمان شتاب گیرنده ای که صاحبان این انقلاب، یعنی مردم داشته اند و نشانه تدبیر و درایت رهبری انقلاب است که مانند خود مردم ، جز یک نظام مردمسالار را بر نمی تابید
رئیس جمهور سابق کشورمان همچنین با اشاره به اینکه دو مقوله مهم «عدالت» و «اخلاق» در دین نقش محوری دارند و مردمسالاری سازگار با دین، از دل این مقولات بیرون می آید، بر اهمیت نقش عدالت اقتصادی که روشن ترین و بارزترین وجه بی عدالتی و یا عدالت را نمایان می کند، تاکید کرد
خاتمی در عین حال اظهار داشت:«اما بسیار جفاست که عدالت الهی و جوهری دین خدا را در عدالت اقتصادی و آن هم اقتصاد صدقه ای که بعضی از حکومتها به بهانه تامین این عدالت، همه آزادی ها و حق را از مردم می گرفتند و حرمتها را می شکستند، به بهانه اینکه لقمه نانی به مردم بدهند که آن را نیز نمی توانستند بدهند، خلاصه کنیم
رئیس بنیاد باران، یادآور شد که «عدالت خیلی وسیع تر از عدالت اقتصادی است و حقوقی که انسان دارد و به او باید داده شود تا عدالت تامین شود بسیار بالاتر از حقوق اقتصادی یک انسان است که دارد و باید تامین شود
وی همچنین با تاکید بر اینکه «اخلاق از محورهای مهم دعوت انبیاست»، اظهار داشت:« جامعه ای اخلاقی است که منش و روش افرادش ناشی از بصیرت، انتخاب و اراده آزاد آنها باشد. هرجا اجباآر و تحکم بود، در آنجا اخلاق نیست. در جامعه ای که جباریت بر او حاکم است، نشانی از اخلاق در آن نمی توان یافت. اخلاق تنها در جامعه ای خواهد بود که رفتار و روش و منش همه افراد -اعم از حاکمان و مردم- ناشی از رضایت باشد و همانطور که گفتم، رضایت از پایه های مهم مردمسالاری است
خاتمی در بخش دیگری از صحبتهای خود گفت:«اصلاحات در مقام عمل و برای تحقق این نگاه که از عدالت و اخلاق مردم سالاری بیرون می آید و عدالت و اخلاق باید در عرصه قوانین و مقررات متجلی باشد هیچ تنگنایی وجود ندارد. اگر ما فقط در این مرحله که می خواهیم ساز و کارها را مشخص کنیم، به بیانات و دیدگاههای راهگشای امام(ره) اکتفا کنیم که متاسفانه مورد بی مهری قرار گرفته است، بسیاری از تنگناهای عملی مرتفع خواهد شد و ما می توانیم صاحب مقرراتی باشیم که بگوییم عادلانه، انسانی و فراگیر است
وی تصریح کرد:«نظرات امام(ره) در زمینه اجتهاد کارساز اسلامی، تاثیر زمان و مکان در این اجتهاد، لزوم بهره گیری از دستاوردهای تمدن بشری، لزوم توسعه و پیشرفت همه جانبه جامعه، تامین عدالت اقتصادی و اجتماعی، آزادی برای همه، نقش مصلحت در راهبردن نظام ، جایگاهی که خرد، آگاهی و کارشناسی انسان عاقل در تشخیص مصلحت دارد و مسائلی نظیر آنها به حد کافی به ما کمک می کند که برخوردار از نظامی باشیم که مقررات و ضوابط آن عادلانه، اخلاقی، منصفانه و انسانی، آنگونه که درخور شان یک جامعه پیشرفته است، باشد
رئیس دولت اصلاحات ادامه داد:« اصلاحات اگر سخنی دارد این است که آیا ما در این مسیر حرکت می کنیم و یا نمی کنیم؟ و اگر حرکت نمی کنیم، اشکال کار کجاست؟ چگونه می توان این اشکالات را رفع کرد؟
سیدمحمد خاتمی تاکید کرد:«علاوه براین، حضور انبوهی از نیروهای مومن، عالم، آگاه، روشن بین و زمان شناس در حوزه ها و دانشگاهها و بخصوص حوزه های علمیه ما پشتوانه های بسیار مستحکمی برای اصلاحات و عرضه نظرات قوانینی است که در چارچوب آن یک جامعه انسانی عادلانه و برخوردار خواهیم داشت. از رسالتهای اصلاحات زمینه سازی برای بروز این نیرو تاثیرگذاری آن در عرصه حیات اجتماعی است
خاتمی در بخش پایانی صحبتهای تصریح کرد:«آنچه که مراد من از مردمسالاری است و معتقدم جنبش اصلاحات بر آن پا می فشارد و باید بفشارد. چند پایه، قوام و مقوم دارد که اگر آنها بودند، مردمسالاری هست و اگر آنها نبودند، مردمسالاری هم نیست؛ یکی اینکه در مردمسالاری قدرت متمرکز که ندارد و محور نظم اجتماعی است اگر مهار نشود، بالاترین فسادهارا به وجود می آورد، برآمده از رای و رضایت مردم و پاسخگو در مقابل آنان است. دوم اینکه مردم به عنوان قدرت منتشر که قدرت متمرکز نمایندگی از آنها را دارد، همواره ناظر بر رفتار و کارکرد قدرت متمرکز اند و از او مسئولیت می خواهند. سوم؛ می توان قدرت را بدون توسل به زور جابجا کرد
سید محمد خاتمی با بیان اینکه «می توان مقومات دیگری را هم برای مردمسالاری پیدا کرد»، گفت:«با این حال من فکر می کنم، سه محور مهم اینها بود که البته لوازمی هم دارد و بدون تحقق آنها این هدف اصلا محقق نمی شود. لوازم آن عبارتند از: آزادی اندیشه، آزادی بیان، آزادی اجتماعات و بخصوص آزادی انتقاد از قدرت متمرکز بدون اینکه هزینه ای داشته باشد


به گزارش روابط عمومی بنیاد باران، گزارش کامل سخنرانی خاتمی در دومین جلسه تبیین اصلاحات بدین شرح است
، سید محمد خاتمی در ابتدا با یادآوری بحث جلسه گذشته خود گفت:«در آن جلسه به تبار اصلاحات و اینکه اصلاحات حرکتی در بستر خواست مشخص تاریخی ملت ماست، اشاره ای داشتم و این که ملت همواره در مدت بیش از یک قرن گذشته در جستجوی استقلال، آزادی و پیشرفت بوده و به هویت فرهنگی و تاریخی خود و عمدتا دین پایبند بوده و بالاتر از آن برای رهایی از درد های تاریخی دستش را بسوی دین دراز کرده است
وی ادامه داد:«همچنین عرض کردم که حرکت اصلاحی نماد این جریان تاریخی است و آن را در مطالبی که طی سالهای اخیر مطرح شده است، نباید خلاصه کنیم و اصلاحات در عین حال جهت دهنده این جریان تاریخی است و نیز در طول بیش از این یکصد سال مانند خود مردم مظلوم بوده است.»
رئیس بنیاد باران سپس در آغاز بحث خود با بیان اینکه در این جلسه می خواهد در خصوص مردمسالاری سازگار با دین» که از فرازای مهم اصلاحات است، سخن بگوید، اظهار داشت وقتی می گوییم جامعه ما "نیازمند" و "خواستار" مردمسالاری است، یک توصیه کلی و خطابه سرایی نمی کنیم، بلکه بنده معتقدم که مردمسالاری یک تقدیر الهی و فرمان تاریخی برای جامعه ماست که برای ملت در این برهه خاص تاریخ صادر شده است و برآمده از وجدان بیدار و آگاه جامعه است و نیز مقتضای روح زمانه ماست
وی افزود: دین هم وقتی می خواهد در عرصه حیات اجتماعی حضور به هم برساند، به نظر ما منطبق با این تقدیر الهی و نیاز زمانه و خواست وجدانی جامعه ماست و نه تنها مخالف آن نیست که موید و سازگار با آن است؛ البته به نحوی که اشاره خواهم کرد که دین را چگونه باید دید، تا این سازگاری را هم درک کرد
خاتمی با اشاره به اینکه «انقلاب اسلامی یکی از فرازهای بلند حرکت یک قرن گذشته است که با پیشنهاد جمهوری اسلامی به جای استبداد وابسته تحقیر کننده والایی خود را نشان داد»، تصریح کرد:«این پیشنهاد یک اتفاق ساده نیست و برای خوش آمدن این و آن و یا خدای نخواسته فریب افکار عمومی مطرح نشده است، بلکه این پیشنهاد دقیقا پاسخگوی خواست تاریخی جامعه ماست.»
رئیس مرکز گفتگوی تمدنها، یادآور شد: خواست و آرمان شتاب گیرنده ای که صاحبان این انقلاب، یعنی مردم داشته اند و نشانه تدبیر و درایت رهبری انقلاب است که مانند خود مردم ، جز یک نظام مردمسالار را بر نمی تابید
رئیس جمهور سابق کشورمان با تاکید بر اینکه«اصلاحات بر مردم سالاری پافشاری می کند و خواستار شناخت و رفع موانع ذهنی و عینی آن در جامعه ما است»، اظهار داشت: معتقدم که موفقیت یا ناکامی ملت و انقلاب و جریان اصلاحات را در میزان رسیدن به این هدف و یا دور شدن از آن باید جستجو کرد
اسلام اجتماعی؛ موید خواسته ها و اقتضائات تاریخی
خاتمی با این توضیح که در این جلسه می خواهد در اینجا اجازه می خواهد درباره دین بطور عام و اسلام بطور خاص و نسبتی که با مردم سالاری پیدا می کند، صحبت کند و بحث او بیشتر توصیفی است و نمی خواهد وارد مبانی و مباحث تئوریک شود، گفت:«در این بحث می کوشم تا تصویری روشن تر را که از منظر اصلاحات است بدست آورده شود.»
وی افزود:«اسلامی که ناظر به جنبه اجتماعی زندگی است، نمی تواند در مقابل این خواست و اقتضای تاریخی بایستد، بلکه بالعکس، موید آن است و بر جنبه های مردمسالارانه نظامی تاکید دارد که می خواهد سامان بخش جامعه باشد
رئیس جمهور سابق کشورمان با اشاره به اینکه «به حد وافر و کافی شواهد و دلایل محکم و متقن از سنت و سیرت پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(علیهم السلام) وجود دارد که نظام مطلوب آنان و نظام مطلوب و کارساز اجتماعی جز با رضایت مردم مستقر نمی شود»، تاکید کرد که «رضایت و رای مردم» از پایه های اصلی مردمسالاری است
خاتمی با طرح این پرسش که «دین در این عرصه چه نقشی دارد و چگونه باید آن را دید که با این امر تاریخی، اجتماعی و وجدانی جامعه ما سازگار باشد؟»، گفت:«همه می دانیم که رسالت مهم و غایی دین، پرداختن به نسبتی است که میان جان انسان وجان جهان، یعنی خدای حکیم قادر متعال برقرار می شود و باید بشود که برای درک این رسالت، رویکرد و کارکرد دین، توجه به عرفان مثبت اسلامی و شیعی و حکمت معنوی ما امر بسیار مهمی است و سرمایه سرشاری است که با آن می توانیم هم خودمان جایگاهمان را در هستی بیابیم و هم از آن طریق بتوانیم با تمدنها و فرهنگهای گوناگون گفتگوی موثر داشته باشیم
رئیس بنیاد باران ادامه داد:«اگر ما حتی به آن جنبه اسلام نپردازیم که توجه به حیات اجتماعی انسان دارد و فقط به همین وجهه دین، یعنی رابطه انسان و خدا و دغدغه ای که برای سرنوشت یک فرد انسان در عرصه هستی دارد، بپردازیم، بدون تردید ما می توانیم از همین وجهه دین استنباط کنیم که دین نمی تواند نسبت به جامعه بشری بی تفاوت باشد، بلکه خواستار جامعه ای مطلوب و برخوردار است
وی با اشاره به اینکه «در قرآن و سایر کتابهای آسمانی خداوند انسان را با عباراتی چون «ای انسان!»، «ای مردم!» و... خطاب می کند»، توضیح داد:«این مساله مهمی است و در واقع بینش دینی و الهی را نسبت به جایگاه انسان در عرصه هستی مشخص می کند؛ یعنی خدای منان، ادیان ابراهیمی و بخصوص اسلام، در این پهنه فوق العاده گسترده و پر ژرفا و شگفت انگیز هستی، از میان همه موجودات انسان را برمی آورد و او را مورد خطاب قرار می دهد.»
رئیس جمهور سابق کشورمان همچنین گفت:«این مساله در انسان شناسی اسلامی بسیار مهم است؛ یعنی انسان مخاطب به خطاب الهی می گردد و جان انسان از یک موجود فرد متفرد به شخص دارای شخصیت بالا که مورد خطاب الهی است، تعالی پیدا می کند.»
خاتمی با اشاره به تصریح خداوند مبنی بر اینکه انسان دارای «کرامت ذاتی - الهی» است، اظهار داشت:«در همین دیدگاه اسلامی، صرف نظر از جنبه اجتماعی دین فوری ترین و قطعی ترین نتیجه ای که می گیریم این است که این آئین با این بینش، نمی تواند تحمل کند که انسان-هرکس که باشد- مورد ستم و بدتر از آن، مورد تحقیر قرار گیرد و این آئین انسان را در عرصه اجتماعی عزیز، سربلند و دارای آزادی و اختیار می خواهد
توجه دین به شئون اجتماعی زندگی بشر
رئیس بنیاد باران با تاکید بر اینکه «جنبه دین منحصر به این جنبه معنوی متعالی فردی نیست»، گفت:«ما معتقدیم، دین به جنبه حیات اجتماعی و شئون جمعی زندگی بشر در همین جهان و طبیعت نیز توجه ویژه دارد. یعنی دستکم دین اسلام، انسان را به خود رها نکرده است که چگونه زندگی اجتماعی خود را شکل دهد، بلکه نسبت به این مساله حساسیت دارد و بی تفاوت نیست
وی تصریح کرد:«انبوه خطابات، توصیه ها و احکام قرآنی و احکام دینی و توصیه های عقلانی و شرعی و بخصوص اجتماعی نشان دهنده این است که دین و یا دستکم اسلام، نسبت به سرنوشت اجتماعی انسان بی تفاوت نیست؛ یعنی علاوه بر اعتلای جان آدمی که هدف غایی دین است، دین خواستار جامعه مطلوب، انسانی و برخوردار است و نسبت به این مساله موضع دارد و راه ما با توجه به مسائلی که توضیح داده شد، از همین جا از لائیسیته و سکولاریته جدا می شود
نگرانی سوء استفاده از دین در طول تاریخ
سیدمحمد خاتمی سپس به برخی اشکالات و نگرانی هایی که در این خصوص با طرح موضوعاتی چون«اگر دین می خواهد در عرصه اجتماعی زندگی انسان دخالت کند و بی تفاوت نیست، سوء استفاده هایی که در طول تاریخ از دین شده است و به نام دین انسان تحقیر شده است، حقوق آن زیر پا نهاده شده و سرکوب است، آیا نگران کننده نیست؟» و«آیا کسانی که به این نتیجه می رسند که برای اینکه انسان زندگی امن و آرامی داشته باشد، دین باید از عرصه حیات اجتماعی انسان خارج شود و فقط به جنبه فردی بپردازد، بخشی از آن به دلیل همین اشکالات و نگرانی ها نبوده است؟»، به این نگرانی ها از دیدگاه خود پاسخ گفت.
وی گفت:«دین مورد سوء استفاده قرار گرفته و این سوء استفاده یا از جهل و تعصب و ظاهر بینی و عادت زدگی کسانی بوده است که ادعای متولی گری دین را داشته اند و یا ناشی از خو و روش و منش خودکامگان مستبدی بوده است که از دین برای تحکیم استیلا و سلطه خود سوء استفاده کرده اند. این سوء استفاده ها وجود داشته است، اما من می خواهم بگویم که این مساله هیچ ربطی به حقیقت و جوهر دین ندارد، بلکه از دین سوء استفاده شده است
رئیس بنیاد باران ادامه داد:«به نظر ما که هم اکنون درباره اصلاحات صحبت می کنیم، دین خواستار به کارگیری خرد در همه عرصه ها است و پاسدار کرامت انسان و حقوق اساسی اوست. دین به تحول پذیری ذهن و زندگی انسان بر بستر تاریخ اذعان دارد و به تاثیر زمان و مکان در درک و تامین نیازهای تحول یابنده انسان اعتراف می کند و همه اینها با نگاه منصفانه نسبت به متن دین قابل استنباط و درک است
رئیس موسسه بین المللی گفتگوی فرهنگها و تمدنها تصریح کرد:«اگر نظامی به نام دین مستقر شد و انسانی در متن آن نظام، با هر گرایش و عقیده ای از حقوق اساسی، حرمت و امنیت محروم شد، مطمئن باشید که آن نظام نسبتی با دین ندارد، ولو اینکه با غلیظ ترین عناوین دینی نیز تعریف و توصیف شود

عدالت و اخلاق؛ دو اصل محوری در دین
خاتمی در ادامه بحث خود به دو مقوله مهم «عدالت» و «اخلاق» که در دین نقش محوری دارند و مردمسالاری سازگار با دین، از دل این مقولات بیرون می آید، پرداخت
وی اظهار داشت:«روشن است که عدالت از محوری ترین اصول و امور مورد دعوت پیامبران بوده است. عدالت در اینجا تنها یک فضیلت فردی نیست، بلکه علاوه بر آن به عنوان بنیان هستی که همه چرخ آفرینش براساس آن می چرخد و نیز به عنوان یک نهادی که نظام مطلوب اجتماعی درون آن شکل می گیرد، مطرح است؛ نگاه پیامبران به عدالت، از جمله پیامبر اسلام(ص) چنین نگاهی است؛ عدالت به عنوان یک نهاد و سازوکارهایی که نظم اجتماعی در متن آن سامان می گیرد و روابط اجزای آن جامعه را با یکدیگر تعیین می کند
خلاصه کردن عدالت در اقتصاد صدقه ای؛ جفا به عدالت الهی
رئیس جمهور سابق کشورمان با اشاره به اینکه نگاه ادیان الهی و اسلام نیزنسبت به عدالت اینچنین است، گفت:«اگر این عدالت به عنوان محور دین مطرح است، به نظر من در عرصه حیات اجتماعی، مردمسالاری ابزار مناسب شکوفا کردن عدالت که محور دعوت انبیاست، خواهد بود. من به همان معنی عام عدالت اکتفا می کنم که "دادن حق هر ذی حقی به او" است
وی سپس سه پرسش را مطرح کرد، در عرصه حیات اجتماعی انسان حقی بالاتر از حق حاکمیت انسان بر سرنوشت خویش وجود دارد؟»، در این عرصه راهی مناسب تر برای تامین این حق و احقاق آن از مردمسالاری سراغ دارید؟» و آیا از دیدگاهی که دین و اسلام به عدالت دارد، بطور خیلی ساده مردمسالاری بیرون نمی آید؟
سید محمد خاتمی با تاکید براینکه «عدالت اقتصادی بسیار مهم است و روشن ترین و بارزترین وجه بی عدالتی و یا عدالت در عرصه اقتصاد آشکار می شود» تصریح کرد:«اما بسیار جفاست که عدالت الهی و جوهری دین خدا را در عدالت اقتصادی و آن هم اقتصاد صدقه ای که بعضی از حکومتها به بهانه تامین این عدالت، همه آزادی ها و حق را از مردم می گرفتند و حرمتها را می شکستند، به بهانه اینکه لقمه نانی به مردم بدهند که آن را نیز نمی توانستند بدهند، خلاصه کنیم
رئیس بنیاد باران، یادآور شد که «عدالت خیلی وسیع تر از عدالت اقتصادی است و حقوقی که انسان دارد و به او باید داده شود تا عدالت تامین شود بسیار بالاتر از حقوق اقتصادی یک انسان است که دارد و باید تامین شود
رضایت افراد جامعه؛ شرط اخلاق
وی با تاکید بر اینکه «اخلاق از محورهای مهم دعوت انبیاست»، اظهار داشت:« جامعه ای اخلاقی است که منش و روش افرادش ناشی از بصیرت، انتخاب و اراده آزاد آنها باشد. هرجا اجبار و تحکم بود، در آنجا اخلاق نیست. در جامعه ای که جباریت بر او حاکم است، نشانی از اخلاق در آن نمی توان یافت. اخلاق تنها در جامعه ای خواهد بود که رفتار و روش و منش همه افراد -اعم از حاکمان و مردم- ناشی از رضایت باشد و همانطور که گفتم، رضایت از پایه های مهم مردمسالاری است
خاتمی افزود:«وقتی از عدالت و اخلاق صحبت می کنم، نمی خواهم به بیان کلی این مطالب اکتفا کنم، بلکه می گویم اگر این دو مورد مهم هستند، باید در قوانین و مقررات آن نظام نیز تجلی داشته باشد. نمی توان از عدالت و اخلاق دم زد، ولی در عمل تبعیض، بی عدالتی، فقر، فحشا، محروم شدن انسان و پرداختن هزینه برای تامین آزادی در جامعه وجود داشته باشد
رئیس بنیاد باران یادآور شد:«باید عدالت و اخلاق در قوانین و مقررات تجلی پیدا کند و به یک معنا به آن سخن استاد شهید مطهری برمی گردیم که "در صورتی جامعه عادلانه خواهد بود که عدالت و من می افزایم اخلاق در سلسله علل احکام و مقررات قرار گیرد"
تاکید بر نظرات امام(ره) در برخورداری از جامعه ای پیشرفته
وی همچنین گفت:«اصلاحات در مقام عمل و برای تحقق این نگاه که از عدالت و اخلاق مردم سالاری بیرون می آید و عدالت و اخلاق باید در عرصه قوانین و مقررات متجلی باشد هیچ تنگنایی وجود ندارد. اگر ما فقط در این مرحله که می خواهیم ساز و کارها را مشخص کنیم، به بیانات و دیدگاههای راهگشای امام(ره) اکتفا کنیم که متاسفانه مورد بی مهری قرار گرفته است، بسیاری از تنگناهای عملی مرتفع خواهد شد و ما می توانیم صاحب مقرراتی باشیم که بگوییم عادلانه، انسانی و فراگیر است
وی تصریح کرد:«نظرات امام(ره) در زمینه اجتهاد کارساز اسلامی، تاثیر زمان و مکان در این اجتهاد، لزوم بهره گیری از دستاوردهای تمدن بشری، لزوم توسعه و پیشرفت همه جانبه جامعه، تامین عدالت اقتصادی و اجتماعی، آزادی برای همه، نقش مصلحت در راهبردن نظام ، جایگاهی که خرد، آگاهی و کارشناسی انسان عاقل در تشخیص مصلحت دارد و مسائلی نظیر آنها به حد کافی به ما کمک می کند که برخوردار از نظامی باشیم که مقررات و ضوابط آن عادلانه، اخلاقی، منصفانه و انسانی، آنگونه که درخور شان یک جامعه پیشرفته است، باشد
رئیس دولت اصلاحات ادامه داد:« اصلاحات اگر سخنی دارد این است که آیا ما در این مسیر حرکت می کنیم و یا نمی کنیم؟ و اگر حرکت نمی کنیم، اشکال کار کجاست؟ چگونه می توان این اشکالات را رفع کرد؟
سیدمحمد خاتمی تاکید کرد:«علاوه براین، حضور انبوهی از نیروهای مومن، عالم، آگاه، روشن بین و زمان شناس در حوزه ها و دانشگاهها و بخصوص حوزه های علمیه ما پشتوانه های بسیار مستحکمی برای اصلاحات و عرضه نظرات قوانینی است که در چارچوب آن یک جامعه انسانی عادلانه و برخوردار خواهیم داشت. از رسالتهای اصلاحات زمینه سازی برای بروز این نیرو تاثیرگذاری آن در عرصه حیات اجتماعی است


خودکامگی؛ بدیل دموکراسی
رئیس بنیاد باران با بیان اینکه «وقتی ما بر دموکراسی و مردمسالاری پافشاری می کنیم و آن را از اصول اصلاحات و سازگار با معیارهای دینی می دانیم، اصلا به این معنا نیست که دموکراسی عیب و کاستی ندارد»، گفت:«در زمینه عیوب آن کتابها نوشته شده، بحثها شده و خود غربی ها و غیر غربی ها مسائلی را گفته اند، اما سخن من این است که اگر مردمسالاری عیب دارد، بدیل یا بدیلهای آن سر تا پا عیب هستند و همچنین با استمداد از دین به همان معنایی که گفتم، می توان بسیاری از عیبهای مردمسالاری های رایج را مرتفع کرد
وی در توضیح «بدیل مردمسالاری» اظهار داشت:«من جز "خود کامگی و جباریت"، بدیلی نمی شناسم که در آن بجای اینکه نسبت میان حاکم و محکوم رضایت و حرمت باشد، به تعبیر هگل نسبت آنها، نسبت خدایگان و برده است. از سوی دیگر، دموکراسی های نخبه گرا که در دوران قدیم غرب و در یونان وجود داشت هم دارای ظلم کثیر است و بخش قابل توجهی از جامعه از متن نظام دموکراتیک بیرون می ماند و نیز در دموکراسی های لیبرال و جدید که حداکثر سود را برای حداکثر مردم در نظر بگیرند بالاخره اقلیتی هم وجود دارد که سود آن نادیده گرفته می شود و یا ممکن است اینگونه شود
خاتمی افزود:«ضمنا این دموکراسی ها دچار بیماری "سود انگاری" شده اند که سود را بیشتر به سود مادی و حوزه این جهانی زندگی خلاصه می کند و بسیاری از نیازهای معنوی و والای انسان در آن نادیده انگاشته می شود و متاسفانه تجربه ای که امروز داریم، یعنی تحقق لیبرال دموکراسی های کنونی همزمان، همراه و مستلزم ایجاد نظام سلطه بین المللی شده است که بزرگترین ظلم ها را بر اکثریت مردم جهان اعمال کرده است. درست در همین جاست که دین می تواند چاره ساز باشد
رئیس جمهور سابق کشورمان تصریح کرد:«اگر ما مدلی از دموکراسی و مردمسالاری را که در آن سهم همگان در عرصه سرنوشت و مشارکت در نظر بگیریم که "کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته" است و نیز محور بودن حق، انصاف، عدالت و شفقت در متن آن لحاظ شود، ما می توانیم شاهد پدید آمدن نوعی مردمسالاری اخلاق گرا، انصاف مدار، عدالت محور و انسان دوست باشیم که نه فجایع نظام های جبار، خودکامه و تمامیت خواه را داشته باشد، نه عیوب دموکراسی های نخبه گرا را و نه خشکی، بی اخلاقی و احیانا بداخلاقی مدلهای جدید دموکراسی
وی با بیان اینکه «آنچه می گویم، توهم نیست، بلکه کاملا قابل دسترسی است»، اظهار داشت:«خوشبختانه ما تجربه ارزشمند جمهوری اسلامی را در پیشرو داریم و سند راهبردی آن یعنی قانون اساسی که به نظرم دارای حد نصابهای لازم از معیارهای مردمسالاری متناسب با زمان خواهد بود و همین امر فاصله انقلاب و نهضت اسلامی ما را با حرکتهایی که احیانا به نام دین در دنیا صورت گرفته است و هیچ نسبتی با حقوق انسان، بشر، پیشرفت، آزادی و آبادی ندارد نشان می دهد
پایه ها و لوازم مردمسالاری
خاتمی در بخش پایانی صحبتهای خود توضیحاتی در خصوص مردمسالاری را ارائه کرد
وی گفت:«مردمسالاری از قدیم مطرح بوده است، اما در گذشته به عنوان یک نظام مطلوب در نظر فیلسوفان بزرگ عالم نبوده است و تنها در دوره جدید است که مردمسالاری که البته تفاوتهایی هم با مردمسالاری قدیم دارد، به عنوان مناسب ترین شیوه زندگی و انسانی ترین راهکار تنظیم امور اجتماعی مطرح شده است که این یکی از دستاوردهای بزرگ و بسیار مبارک تاریخ اجتماعی و فکری انسان است
رئیس جمهور سابق کشورمان تصریح کرد:«آنچه که مراد من از مردمسالاری است و معتقدم جنبش اصلاحات بر آن پا می فشارد و باید بفشارد. چند پایه، قوام و مقوم دارد که اگر آنها بودند، مردمسالاری هست و اگر آنها نبودند، مردمسالاری هم نیست؛ یکی اینکه در مردمسالاری قدرت متمرکز که ندارد و محور نظم اجتماعی است اگر مهار نشود، بالاترین فسادهارا به وجود می آورد، برآمده از رای و رضایت مردم و پاسخگو در مقابل آنان است. دوم اینکه مردم به عنوان قدرت منتشر که قدرت متمرکز نمایندگی از آنها را دارد، همواره ناظر بر رفتار و کارکرد قدرت متمرکز اند و از او مسئولیت می خواهند. سوم؛ می توان قدرت را بدون توسل به زور جابجا کرد

سید محمد خاتمی با بیان اینکه «می توان مقومات دیگری را هم برای مردمسالاری پیدا کرد گفت:«با این حال من فکر می کنم، سه محور مهم اینها بود که البته لوازمی هم دارد و بدون تحقق آنها این هدف اصلا محقق نمی شود. لوازم آن عبارتند از: آزادی اندیشه، آزادی بیان، آزادی اجتماعات و بخصوص آزادی انتقاد از قدرت متمرکز بدون اینکه هزینه ای داشته باشد
رئیس بنیاد باران در نتیجه گیری بحث خود با اشاره به اینکه وقتی که آن مقومات و این لوازم متحقق شد، زمینه رشد همه جانبه جامعه فراهم می آید، اظهار داشت:« البته اگر مردمی با رعایت این امور و بخاطر رعایت اعتقادات، مصالح و شرایط تاریخی گفتند که می خواهیم ملاکهای دینی و ارزشی در جامعه و نظام حاکم باشد، هیچ منافاتی با دموکراسی ندارد، مگر اینکه دموکراسی را مساوی با یک مصداق، یعنی لیبرال دموکراسی بدانیم که در شرایط و تاریخ دیگر تحقق پیدا کرده است و دموکراسی سازگار با دین مصداق دیگری است که مورد توجه اصلاحات بوده و هست
وی ادامه داد:«البته من معتقدم که استقرار دموکراسی در یک جامعه استبداد زده که همه حاکمانش، نخبگانش و مردمش بر روی یک زمین لرزنده حرکت می کنند و در موقعیتی که هر لحظه امکان غلتیدن این سه بخش به ورطه وحشتناک استبدادگری و استبداد پذیری وجود دارد، بسیار دشوار است
سید محمد خاتمی خاطر نشان کرد:«هدف اصلاحات یکصد سال گذشته چنین نظامی است و اصلاحات نیز امری تدریجی، مستمر و مقاوم است و باید بتواند که مردم و حاکمان را قانع کند که مناسب ترین، پرفایده ترین و کم هزینه ترین روش برای زندگی، زندگی مردمسالارانه و نظام مردمسالاری است که خوشبختانه از درخواستهای مهم اصلاحات و انقلاب اسلامی بوده است و معتقدم که قانون اساسی ما حد نصابهایی درخوربرای استقرار چنین نظامی را دارد و در جلسه بعد نیز در این خصوص و لزوم و چرایی پایبندی به قانون اساسی خواهم پرداخت
گفتنی است؛ سومین و آخرین جلسه تبیین مبانی نظری اصلاحاات در روز سه شنبه 12 آذر ماه برگزارخواهد شد